Ponad rok temu zaproponowano mi tłumaczenie wiersza Marílii Mirandy Lopes, poetki i wokalistki z Porto. Wiersz dotyczył wybuchu wojny w Ukrainie, wówczas niedawnych wydarzeń. Miał być opublikowany w Polsce w antologii, w której poeci z całego świata sprzeciwiali się wojnie. Niestety projekt nie doszedł do skutku i wiersz wraz z tłumaczeniem trafił do szuflady. Jednakże niedawno pomyślałam, że jeżeli autorka wyrazi zgodę na publikację wiersza na moim blogu, to chciałabym pokazać go tutaj i jednocześnie porozmawiać z nią o jej twórczości, o Porto, Polsce, literaturze i muzyce, a także o wojnie w Ukrainie… Efektem tego pomysłu jest dwujęzyczny wywiad wraz z wierszem i tłumaczeniem!
Eu: Fala-me um pouco de ti. És vocalista, poeta, autora de canções, professora… Fazes múltiplas coisas!
Ja: Opowiedz mi trochę o sobie. Jesteś wokalistką, poetką, autorką piosenek, nauczycielką. Robisz mnóstwo rzeczy!
Marília Miranda Lopes: Ao longo destes anos, tenho escrito poesia, teatro e também ficção. Muitos textos ainda estão guardados, outros foram reunidos e publicados em forma de livro. Para além da escrita, a música também está muito presente em mim, porque me visita na forma de canção. De vez em quando, aparece juntamente com a letra, outras vezes apenas a melodia, quando a convoco para um determinado poema.Costumo sintonizar-me com a música através da minha guitarra, e depois canto. As canções que me vão surgindo são como páginas que vou escrevendo, à procura de uma sonoridade própria para o conjunto de mensagens que eu, ou outros poetas que quero recordar, transmitimos. Porém, ainda não chegou o momento de publicar essas composições, em formato de álbum, ou de EP. Por enquanto, apresento muitas delas ao longo de um espectáculo de poesia e música, denominado «Ondular a Voz», juntamente com o meu quarteto, Destinatus Obdura.Relativamente à minha vida profissional, devo dizer que o ensino de português ao terceiro ciclo e ao secundário me ocupa uma grande parte do tempo. Como professora desta disciplina, sinto que estou a motivar os alunos a lerem e a reflectirem mais, contrariando a tendência geral contrária.As múltiplas atividades fazem parte da minha paixão pela escrita, especialmente a poesia, pela música e pela pedagogia, incentivando os mais jovens à fruição da cultura, da criação, do saber consolidado e do humanismo como valor maior.
Marília Miranda Lopes: W ostatnich latach pisałam poezję, sztuki teatralne, a także prozę. Wiele tekstów nadal jest nieopublikowanych, ale niektóre zostały zebrane i wydane w formie książki. Oprócz literatury bardzo bliska jest mi muzyka. Głównie tworzę piosenki. Czasami przychodzą one do mnie wraz z tekstem, innym razem słyszę zaledwie melodię, którą wywołuję do określonego wiersza.Synchronizuję się z muzyką poprzez gitarę, a potem śpiew. Piosenki pojawiają się podczas śpiewania jak zapisywane przeze mnie strony: poszukuję własnego brzmienia dla ciągu metafor, które przekazuję ja lub inni poeci, o których chcę pamiętać. Jednakże jeszcze nie udało się opublikować tych utworów w formie albumu lub EP. Na razie prezentuję wiele z nich w ramach poetycko-muzycznego spektaklu „Ondular a Voz” wraz z moim kwartetem – „Destinatus Obdura”.Jeśli chodzi o moje życie zawodowe, to muszę przyznać, że nauczanie portugalskiego w szkole podstawowej, zajmuje mi sporą część czasu. Jako nauczyciel tego przedmiotu czuję, że motywuję uczniów, by czytali i więcej rozmyślali, co raczej zaprzecza ogólnym tendencjom. Wiele dziedzin wiąże się z moją pasją do pisania, zwłaszcza poezji, pasją do muzyki i nauczania, poprzez które stymuluję młodych ludzi do czerpania z kultury, tworzenia, poznawania samych siebie, do humanizmu jako większej wartości.
Eu: Se eu quisesse aproveitar a minha estadia no Porto para explorar a oferta cultural da cidade, aonde recomendarias ir (clube literário, associação literária, teatro, etc.)?
Ja: Gdybym chciała wykorzystać mój pobyt w Porto, aby poznać ofertę kulturalną miasta, gdzie poleciłabyś, żebym poszła (klub literacki, stowarzyszenie literackie, teatr, etc.)?
Marília Miranda Lopes: Não é difícil encontrar, no Porto, ofertas culturais: a Casa de Serralves, juntamente com o Parque e o Museu, desenhada por Álvaro Siza, o arquitecto que ilustrou o meu livro mais recente, «Os electrões também devem ter alma», editado pela Exclamação; esta última editora também é uma boa livraria, com eventos culturais interessantes, tais como lançamento de livros e exposições; também vale a pena visitar a Casa-Museu Guerra Junqueiro, o Museu Nacional Soares dos Reis, onde podemos apreciar obras de grandes pintores portuenses como Aurélia de Sousa, Silva Porto ou Henrique Pousão; o Museu das Marionetas; o Museu do Romântico, onde podemos viajar até ao Porto de oitocentos; o Pavilhão Rosa Mota, antigo Palácio de Cristal; o Teatro Nacional de S. João; o Teatro Rivoli; a livraria Lello; podemos também conhecer galerias de arte, como a Quadrado Azul, a Cruzes Canhoto ou o Espaço SP620, para quem aprecia a fotografia. Para ouvrir música ao vivo (jazz, funk, blues…) temos o Hot Five, o Mirajazz, o Maus Hábitos ou a Casa do Livro.
Marília Miranda Lopes: Nie jest trudno o ofertę kulturalną w Porto. Warto odwiedzić Casa de Serralves, a szczególnie park i muzeum zaprojektowane przez Álvaro Siza, architekta, który zilustrował moją najnowszą książkę „Os electrões também devem ter alma” („Elektrony pewnie mają duszę”- przyp.tłumacza) wydaną przez wydawnictwo Exclamação. Wydawnictwo jest też dobrą księgarnią, gdzie odbywają się interesujące wydarzenia kulturalne takie jak premiery książek i wystawy. Warto również się udać do Casa-Museu Guerra Junqueiro oraz do Museu Nacional Soares dos Reis, gdzie możemy podziwiać wielkich portugalskich malarzy takich jak Aurélia de Sousa, Silva Porto lub Henrique Pousão. Ponadto trzeba odwiedzić Museu das Marionetas, Museu do Romântico, gdzie przenosimy się w podróż do osiemnastowiecznego Porto, Pavilhão Rosa Mota, dawniej Palácio de Cristal, Teatro Nacional de S. João, Teatro Rivoli jak również księgarnię Lello. Można także zapoznać się z galeriami sztuki takimi jak Quadrado Azul, Cruzes Canhoto lub Espaço SP620, dla tych, którzy cenią fotografię. Jeśli chce się posłuchać muzyki na żywo (jazz, funk, blues…) są w Porto takie miejsca jak Hot Five, Mirajazz, Maus Hábitos lub Casa do Livro.
Eu: Conheces alguns escritores polacos?
Ja: Czy znasz jakichś polskich pisarzy?
Marília Miranda Lopes: Apenas conheço Wisława Szymborska. Nos próximos anos, quero conhecer outros autores, tais como Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, e Czesław Miłosz, agraciados com o Nobel, cujos livros se encontram traduzidos para o português.
Marília Miranda Lopes: Znam tylko Wisławę Szymborską. W najbliższych latach chciałabym poznać innych autorów takich jak Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont i Czesław Miłosz uhonorowanych Noblem, których książki zostały przetłumaczone na język portugalski.
Eu: Quais são os teus escritores preferidos e porquê?
Ja: Jacy są Twoi ulubieni autorzy i dlaczego?
Marília Miranda Lopes: Não poderei dizer, seguramente, que tenho escritores preferidos, porque aqueles autores que vou lendo, vão fazendo o seu sentido individual, no interior das minhas leituras, em distintos momentos.Quero com isto dizer que Mallarmé, Baudelaire, Emily Dickinson, Shakespeare, entre outros, foram autores que me sensibilizaram, numa determinada altura, tal como Camilo Pessanha, Eça de Queirós e Cesário Verde, me inspiraram noutra.Li os clássicos portugueses que pude, tais como Camilo Castelo Branco, Guerra Junqueiro, Ramalho Ortigão, Almeida Garrtett, sendo escusado referir a minha profunda admiração por Luís de Camões, que, a meu ver, alcança a total genialidade, juntamente com Fernando Pessoa, logo depois de Padre António Vieira e de Gil Vicente. Além destes escritores, refiro outros que também me tocaram sobremaneira, como Florbela Espanca, Sophia de Mello Breyner, Agustina Bessa-Luís, Herberto Helder, Ruy Belo, Mário Cesaryni, Luíza Neto Jorge, Fiamma Hasse Pais Brandão, Raúl Brandão, José Saramago. Li também os autores da Antiguidade Clássica, como Homero, Virgílio, Platão, Ovídio e Sófocles.No que concerne a autores estranageiros, o Lorca, o Drummond, S.T. Eliot, Machado de Assis, Poe, Kafka, Virgínia Wolf, Clarice Lispector, Marguerite Duras, James Joyce, Rilke. (…)
Marília Miranda Lopes: Nie mogę stwierdzić z całą pewnością, że mam ulubionych autorów, ponieważ ci, których czytam, nadają unikatowy sens wszystkim moim lekturom w zależności od momentu. Chcę przez to powiedzieć, że m.in. Mallarmé, Baudelaire, Emily Dickinson, Shakespeare byli autorami, którzy mnie uwrażliwili na określonym etapie mojego życia podobnie jak Camilo Pessanha, Eça de Queirós i Cesário Verde zainspirowali mnie na innym.Czytałam portugalskich klasyków, których tylko mogłam: Camilo Castelo Branco, Guerra Junqueiro, Ramalho Ortigão, Almeida Garrtett. Nie ukrywam mojego największego podziwu dla Luísa de Camões, który według mnie osiągnął szczyt literackiego geniuszu wraz z Fernando Pessoa zaraz po Padre António Vieira i Gil Vicente. Poza tymi autorami mogę wymienić także innych, którzy mnie głęboko poruszyli: Florbela Espanca, Sophia de Mello Breyner, Agustina Bessa-Luís, Herberto Helder, Ruy Belo, Mário Cesaryni, Luíza Neto Jorge, Fiamma Hasse Pais Brandão, Raúl Brandão, José Saramago. Czytałam też autorów kultury antycznej takich jak: Homer, Wergiliusz, Platon, Owidiusz i Sofokles. Co się tyczy autorów zagranicznych wyszczególnię: Lorcę, Drummonda, S.T. Eliota, Machado de Assis, Poe, Kafkę, Virginię Wolf, Clarice Lispector, Marguerite Duras, James Joyce, Rilke. (…)
Eu: A seguir vou apresentar o teu poema sobre a guerra na Ucrânia: “A maternidade de Mariupol”. Achas que a guerra é ainda um assunto quente em Portugal?
Ja: Niebawem zaprezentuję twój wiersz o wojnie w Ukrainie: „Oddział położniczy, Mariupol”. Uważasz, że wojna jest wciąż gorącym tematem w Portugalii?
Marília Miranda Lopes: A guerra entre a Ucrânia e a Rússia é um assunto quente e grave no mundo inteiro. Portugal não é indiferente ao conflito e à sua escalada. Particularmente, repudio qualquer tipo de violência, apelando, sempre que posso, à paz e ao amor entre os povos, sem que quaquer tipo de ambição, ganância ou posse territorial os possam deter. Porém, o que acontece é que poucos são os dirigentes mundiais que acreditam no avanço civilizacional baseado na compreensão e no respeito democrático. Assim, a esperança num mundo melhor, livre de ameaças sérias à paz, constitui a nossa pequena utopia, um sonho que sobrevive naqueles que acreditam no progresso global, no fim da fome e das armas. O bem estar das crianças e dos mais velhos devia sobrepor-se à missão imperialista de qualquer país, e ao uso de armamento com vista ao ataque à condição vital. Matar, excepto em legítima defesa, é um crime capital e também a maior prova de ingratidão para com um planeta que nos alberga pacientemente há milhões de anos.
Marília Miranda Lopes: Wojna między Ukrainą i Rosją jest gorącym tematem i ważną sprawą na całym świecie. Portugalia nie jest obojętna na ten konflikt i na jego eskalację. Potępiam wszelką przemoc nawołując zawsze, gdy mogę, do pokoju i miłości między narodami, które może zniweczyć ambicja, chciwość, żądza posiadania terytorium. Dzieje się tak, że niewielu światowych przywódców wierzy w postęp cywilizacyjny oparty na zrozumieniu i demokratycznym szacunku. Stąd nadzieja na lepszy świat, wolny od poważnych zagrożeń dla pokoju, stanowi naszą małą utopię, marzenie, którym żyją ci, którzy wierzą w globalny postęp, koniec głodu i użytkowania broni. Dobro dzieci i osób starszych powinno mieć pierwszeństwo nad imperialistyczną misją jakiegokolwiek narodu i użycia broni mającej na celu atak na życie. Zabijanie, z wyjątkiem samoobrony, to zbrodnia, a także największy dowód niewdzięczności wobec naszej planety, która cierpliwie udziela nam schronienia od milionów lat.
«A maternidade de Mariupol» de Marília Miranda Lopes
“Atrocidade! Por quanto tempo mais o mundo
será cúmplice ao ignorar o terror?”- diz Zelensky.
Frito batatas na cozinha, enquanto tu entras
em manobras de paz, em trabalho de parto.
Gritas por socorro, que eu vejo nas imagens,
e com um garfo solto as louras batatas do óleo.
Com uma escumadeira, escorro-as para uma travessa.
E dirijo esta cena mecanicamente,
como marionete de literato cordel.
O que poderei fazer, a partir daqui?
Que poderei fazer? Desligar notícias
e em vez disso ouvir um tango de Gardel?
Os bombas à maternidade de Mariupol
atingem a humanidade e as mães de todo o mundo.
As crianças são flores debaixo dos escombros
Que também jazem no nosso olhar impotente
mesmo que estejamos em vias de jantar,
à hora do rotineiro jornal das oito.
E há sangue nos colchões e estilhaços de vidro:
as notícias – balas de horror – que nos lembram
que tu estás em Mariupol, quase a dar à luz
e que deixaste o colchão do hospital em sangue.
Retiro o arroz do lume e apago as guerras.
Ah, este privilégio inútil: ter um gás
que teima em recordar-nos de que o tempo urge,
e arde veloz, com tanta gente dizimada.
Ferve o óleo no meu coração que dispara:
acelera de medo e o teu ventre, esse, estala.
Marília Miranda Lopes
„Oddział położniczy, Mariupol”
„Okrucieństwo! Jak długo jeszcze świat
będzie wspólnikiem ignorowania terroru?” – mówi Zełenski.
Smażenie ziemniaków, kuchnia. Wchodzisz
z misją pokojową, przesz.
Twój krzyk o pomoc widzę na obrazkach,
gdy widelcem uwalniam ozłocone ziemniaki z ognia
i łopatką kuchenną przerzucam do miski.
Mechanicznie dowodzę akcją
jak marionetka w literackim transie.
Co dalej?
Co robić? Wyłączyć wiadomości
i zamiast nich posłuchać tanga Gardela?
Oddział położniczy w Mariupolu, bomby
dosięgają ludzkość i matki na całym świecie.
Dzieci spoczywają jak kwiaty pod gruzami
w czasie wyjść na obiadokolacje
pod naszym bezsilnym wzrokiem
w godzinach dziennika o ósmej.
Krew na materacach i odłamkach szkła:
wiadomości, kule strachu, przypominają –
jesteś w Mariupolu, zaraz urodzisz,
w szpitalu zostawiłaś zakrwawiony materac.
Zdejmuję ryż z ognia i wyłączam wojny.
Ach! Cóż za szczególny przywilej: mieć gaz,
który pyka, gdy czas ponagla i prędko się spala,
Dziesiątkuje ludzi.
Skwierczy ogień w moim sercu, wystrzela –
Przyspiesza ze strachu i twój brzuch, on, eksploduje.
Eu: Muito obrigada pela entrevista!
Ja: Dziękuję bardzo za wywiad!
Marília Miranda Lopes: De nada.
Marília Miranda Lopes: Nie ma za co.
Jeżeli podobał Ci się ten wpis, to zapraszam po więcej na:
Lub do sklepu, jeżeli interesują Cię materiały do nauki portugalskiego:
Beijos e até já!
Ania
