Z przyjemnością ponownie wracam do poezji Campilho, o której pisałam już tutaj. Wiem, że też są wśród Was tacy, którzy czekają z niecierpliwością na kolejną blogową odsłonę o twórczości poetki. Nic dziwnego. Sprzyja temu także aura za oknem: świeżość zieleni, refleksy słońca, radość z przebywania na ulicy i w parku, orzeźwiający rytm wiosny… Słoneczna i intensywna pocztówka, którą również proponuje nam Campilho.
Przypomnę, że nie miała zamiaru stworzyć tomiku. Wiersze powstawały podyktowane rozłąką z Portugalią i nowym życiem w Rio de Janeiro. Do domu słała poetyckie kartki i filmiki mające na celu ujarzmienie tęsknoty. Chociaż mieszkała już w różnych miejscach, w tym rok we Włoszech we Florencji ucząc się rysunku, za oceanem było jednak dalej, inaczej, dłużej.
Wiersz, który tłumaczę na polski „Roma Amor” z samego już tytułu przywodzi włoskie konotacje. Do tego gdzieś mimochodem rzucone zdanie w języku włoskim zawęża nam geograficzne granice akcji wiersza. Jednak sytuacja liryczna mogłaby się wydarzyć wszędzie. Posłuchajmy najpierw wiersza w języku portugalskim (drugi w kolejności z akcentem portugalskim europejskim):
Poniżej wiersz wiersz w języku portugalskim:
Roma Amor
Seu cabelo está vermelho
você falou
seu cabelo está todo iluminado
de vermelho & luz
I never wanna be
your weekend lover
respondi certeiro
rebobinando 600 dias
Você lembra da canção?
I never wanna be
your weekend lover
suas mãos desenhando a dança
no oxigênio daquele julho
e o pó se levantando
desde os seus calcanhares
até a nuca de fogo
Você fazendo pouco
de tudo que antes havia
sido chamado de baile
Purple Rain
seu cabelo está todo iluminado
de vermelho & luz
Você se lembra daquele julho?
uau você falou
sua pele cresce no vaso
da melanina
cada ano mais
E por falar em canções
imagine Maria Teresa
arrumando a casa
arrastando os móveis
na interminável busca
por vestígios de pó
quem sabe se na centésima partícula
não será possível achar
um pedacinho do genoma
do marido morto
Imagine Maria Teresa
de cabeça enfaixada
varrendo varrendo varrendo
até ficar envolta
na nuvem de pó e genomas
que acontece brilhante
no centro da sala
És faxinação, amor
Seu cabelo está todo iluminado
de partículas galácticas
sua pele brota toda negra
ameaçando a primeira visão
que o centauro ofereceu
ao menino de 13 anos
quando apontou a concha de ouro
Gli dei que amano
nel tempo stesso odiano
você falou
é a forma como maio
bate nas janelas
se refrate na geladeira
vai bater nos azulejos
e se aloja em seus cabelos
respondi é a época
das sementes e das explosões
Amante de final de semana não
meu bem
muito menos de quinta-feira
pense nas crianças
nos avós das crianças
no olho de couro dos tios
das crianças
Veja só
nem todo mundo
tem a possibilidade de ver
entrar em sua família
um dançarino suspenso
um dançarino su-supenso
constantemente suspenso
entre o rochedo& a flor
Pense nas crianças
e na fé de nossas crianças
Seu cabelo está todo vermelho
você falou
tudo está muito iluminado
I never wanna be
your weekend lover
eu falei
Então você abriu a porta
para interromper a refração
para acabar com a promessa
para fechar o desenho
para expulsar o centauro
para estilhaçar a concha
para calar o príncipe
para colocar o móvel no lugar
e empurrar Maria Teresa
você falou
vai embora
desça as escadas e suma
saia agora
tem alguém chegando aí
e hoje é só segunda-feira.
(CAMPILHO, 2014, pp.54-56)
A teraz w moim polskim tłumaczeniu:
Roma Amor
twoje włosy czerwienieją
powiedziałeś
twoje włosy rozświetlają się całe
czerwienią&światłem
I never wanna be
your weekend lover
odpowiedziałam pewnie
przypominając sobie 6000 dni
pamiętasz piosenkę?
I never wanna be
your weekend lover
tamtego lipca twoje ręce
nakreślały w powietrzu taniec
i kurz unosił się
spod twoich pięt
aż do ognistego karku
tańczysz wszystko i nic
z tego co niegdyś
nazwane byłoby baletem
Purple Rain
twoje włosy rozświetlają się całe
czerwienią&światłem
pamiętasz tamten lipiec?
wow powiedziałeś
twoja skóra rozrasta się w doniczce
z melaniną
co roku bardziej
Jeśli chodzi o piosenki
wyobraź sobie Marię Teresę*
sprzątającą dom
przestawiającą meble
w niekończącym się poszukiwaniu
szczątków kurzu
kto wie czy w setnej drobinie
nie znalazłaby
cząsteczki genomu
zmarłego męża
Wyobraź sobie Marię Teresę
z zabandażowaną głową
która zamiata zamiata zamiata
aż owija ją chmura
kurzu i genomów
mieni się
na środku salonu
Jesteś olśniewająca, kochanie
twoje włosy rozświetlają się całe
drobinami galaktyk
twoja skóra wzrasta czernią
zapowiadając pierwsze objawienie
które centaur ujawnił
trzynastoletniemu chłopcu
kiedy ten wskazał złotą muszlę
Gli dei che amano
nel tempo stesso odiano
powiedziałeś
to sposób w jaki maj
uderza w okna
załamuje światło na lodówce
uderza w azulejos**
i zamieszkuje w twoich włosach
odpowiedziałam że to taki czas
ziaren i uniesień
Kochanek weekendowy nie
mój drogi
jeszcze mniej piątkowy
pomyśl o dzieciach
o dziadkach dzieci
o skórzanym oku wujków
dzieci
Spójrz tylko
nie wszyscy
mogą być świadkami
wejścia do twojej rodziny
tancerza rozpostartego
tancerza roz-roz-postartego
nieskończenie rozpostartego
między skałą a kwiatem
pomyśl o dzieciach
i o wierze naszych dzieci
Twoje włosy czerwienieją całe
powiedziałeś
Wszystko jest bardzo świetliste
I never wanna be
your weekend lover
powiedziałam
Wtedy otworzyłeś drzwi
aby przeszkodzić załamaniu światła
aby złamać obietnicę
aby nie nakreślać tańca
aby wygnać centaura
aby rozkruszyć muszlę
aby uciszyć księcia
aby odstawić meble na miejsce
i wypchnąć Marię Teresę
powiedziałeś
wypad
złaź ze schodów i znikaj
wynoś się ale już
ktoś tutaj przyjdzie
a dzisiaj jest dopiero poniedziałek
*Maria Teresa – portugalska piosenkarka, reprezentowała Portugalię w 2007 roku na Eurowizji jako Sabrina
** typowe ceramiczne płytki
Kilka słów o wierszu, tym w wersji oryginalnej portugalskiej. „Roma Amor” ma swój rytm i muzykalność. Sama Matilde to podkreśla, że dla niej, w poezji musi być utrzymana melodyjność. Stąd powracające dystychy np. „I never wanna be your weekend lover” lub „ seu cabelo está todo iluminado de vermelho & luz” nadające wierszu pewną regularność i wrażenie powracającej rozmowy. Znajdujemy też bezpośrednie nawiązania do muzyki. „Purple Rain” Prince’a (księcia, którego jeden z kochanków na koniec wiersza decyduje się „uciszyć”) i Maria Teresa, portugalska gwiazda muzyki pop ironicznie przedstawiona jako gospodyni domowa, są idealnymi przykładami na to jak głęboko w Campilho zakorzeniona jest potrzeba utrwalania muzycznych historii.
Element portugalskiego popu. Rzeczywiście po obejrzeniu teledysku trudno sobie wyobrazić Marię Teresę sprzątającą dom. 🙂
https://www.youtube.com/watch?v=c-PCxVGdv-c
Na poziomie leksykalno-gramatycznym Campilho brawurowo miesza portugalski europejski z portugalskim brazylijskim. Jest więc i typowo brazylijska forma „você” (pan, pani) bardzo rozpowszechniona w wierszu obok formy „tu” (ty) w zdaniu: „És faxinação, amor”. Możliwe, że jest to zabieg, który nie tylko ma na celu językową igraszkę, ale także pokazanie dysonansu między kochankami. Są i słowa, których użyliby wyłącznie Brazylijczycy: sumir zamiast desaparecer (zniknąć), achar a nie encontrar w znaczeniu „znaleźć przypadkiem”, geladeira zamiast frigorífico (lodówka). Właściwie częściej pojawiają się brazylijskie formy, również gramatycznie m.in. imiesłów przymiotnikowy stosowany w innej formie niż w Portugalii np. „varrendo” zamiast „a varrer”. Te niuanse sprawiają, że tekst czyta się bardziej z pozycji kogoś mieszkającego w Brazylii niż w Portugalii. No właśnie, ale gdy dojdzie do tego akcent autorki podczas czytania wierszy, akcent typowo portugalski europejski, zaczynamy przemieszczać się geograficznie i językowo. Bardzo intrygująca propozycja.
Tutaj pozwolę sobie na jeszcze jedną ciekawostkę. Campilho często pisała swoje wiersze w miejscu publicznym i zapraszała nieznajomych do swoich wierszy. Ktoś się dosiadł, tworzył część wiersza, potem autorka w płynny sposób powracała do historii, którą dalej pragnęła opowiedzieć. Tak przy kawie, trochę przypadkiem i z przypadkowymi-nieprzypadkowymi osobami, między Lizboną a Rio, powstał jej debiutancki tomik „Jóquei”. Liczę na to, że polski czytelnik za jakiś czas będzie mógł się z nim zaznajomić w języku polskim, a póki co możecie się zapoznać z moim tłumaczeniem „Roma Amor”.:)
Jeżeli podobał Ci się ten wpis, to zapraszam po więcej na:
Lub do sklepu, jeżeli interesują Cię materiały do nauki portugalskiego:
Beijos e até já!
Ania
